sissiatha writes, "Στα πλαίσια της μεταξύ μας ανταλλαγής πληροφοριών, στέλνω μερικά στοιχεία για το τμήμα ενηλίκων της Νάπολης στο οποίο διδάσκω, εκτός από το Πανεπιστήμιο. Για τη δουλειά μου σ' αυτό, εξίσου ενδιαφέρουσα, θα επανέλθω.

Σίσσυ Αθανασοπούλου"

24 Μαρτίου 2005

Νάπολη-Διδάσκοντας στους ενήλικες.

Η ενδιαφέρουσα περίπτωση των Λασαλιανών μαθητών Ρόδου.





Με το όρο “τμήματα ενηλίκων” ορίζουμε συνήθως τα τμήματα οι μαθητές των οποίων μαθαίνουν ελληνικά από χόμπυ, ερασιτεχνικά. Ως γνωστόν η μόνη διαφορά μεταξύ ερασιτέχνη κι επαγγελματία είναι (ή θα έπρεπε να είναι) ότι ο δεύτερος κερδίζει, ή αποσκοπεί τουλάχιστον να κερδίσει, χρήματα από αυτό που κάνει, ενώ ο πρώτος υποκινείται από μια ανυστερόβουλη αγάπη. Έτσι, οι “ερασιτέχνες” αυτοί μαθητές πολλές φορές αναδεικνύουν το βαθύτερο νόημα του όρου που χρησιμοποιείται για την περίπτωσή τους κι αποδεικνύονται εραστές φλογεροί και πιστοί της Ελλάδας και της ελληνικής κουλτούρας παρακολουθώντας, πολλοί επί σειρά ετών, με συνέπεια τα αντίστοιχα τμήματα που ιδρύονται από διάφορους φορείς ή συχνά αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την πρωτοβουλία της ίδρυσης τέτοιων τμημάτων.

Στην περίπτωση των “Πρώην Λασαλιανών Μαθητών Ρόδου”, το σχολείο, οι σχέσεις και οι αξίες που αυτό δημιουργεί, βρίσκονται στη βάση της ίδρυσης του συλλόγου τους. Συγκεκριμένα, ο ελληνοϊταλικός αυτός σύλλογος ιδρύθηκε από τους μαθητές (Έλληνες κι Ιταλούς) των σχολείων που στην Ελλάδα είναι γνωστά ως “Δελασάλ” και λειτουργούσαν στα Δωδεκάνησα στην περίοδο της ιταλικής κατοχής. Πολλοί από τους Ιταλούς είχαν γεννηθεί στη Ρόδο, άλλοι προέρχονταν από τις ιταλικές παροικίες της Ιωνίας και είχαν ζητήσει καταφύγιο στο πλησιέστερο ιταλικό έδαφος (στα Δωδεκάνησα) μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Όλοι τους μιλούσαν ελληνικά ή μάλλον “ρωμέικα” όπως προσδιόριζαν οι ίδιοι τη γλώσσα τους, και φοιτούσαν στα σχολεία των Φρερ, όπου υποχρεωτικά διδασκόταν η ιταλική.

Η σχέση που αναπτύχθηκε μεταξύ των μικρών μαθητών άντεξε στο χρόνο κι αντιστάθηκε σε κάθε είδους εθνικισμό και παρότι ο πόλεμος τους χώρισε, βρήκαν τρόπο, μόλις οι συνθήκες το επέτρεψαν, να ξαναβρεθούν, να ξαναζωντανέψουν τη φιλία των μαθητικών τους χρόνων. Δημιουργήθηκε γι’ αυτό το λόγο ο ελληνοϊταλικός σύλλογος με την επωνυμία “Πρώην Λασαλιανοί Μαθητές Ρόδου” από τους συμμαθητές, Έλληνες και Ιταλούς της προπολεμικής περιόδου. Αυτοί οι δεύτεροι μεγάλωσαν με τη νοσταλγία της γενέθλιας γης και, ζώντας στους προσφυγικούς καταυλισμούς από την ημέρα του επαναπατρισμού τους, δεν έπαψαν να μιλούν ελληνικά. Τα μέλη του συλλόγου συναντώνται κάθε χρόνο στην Ασίζη, στην ετήσια συγκέντρωση όλων των Ιταλών, που το τέλος του 2ου παγκόσμιου πολέμου τους έφερε πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα. Στη συνάντηση αυτή συμμετέχει και ελληνική αντιπροσωπεία από τη Ρόδο κι εκπρόσωποι της ελληνικής εκκλησίας..

Με το πέρασμα του χρόνου και μόλις οι δυσκολίες, πολιτικές και οικονομικές άρχισαν να ξεπερνιούνται, οι ροδίτικης καταγωγής Ιταλοί επέστρεφαν όλο και συχνότερα στον τόπο της καταγωγής τους, φέρνοντας και τα παιδιά τους στα οποία είχαν μεταδώσει την αγάπη τους για την Ελλάδα κι αργότερα και τα παιδιά των παιδιών τους. Πράγματι τώρα πια ο σύλλογος αυτός αποτελείται κυρίως από τη δεύτερη και τρίτη γενιά και από τους φίλους αυτών των ανθρώπων, έχει μετατραπεί σε φορέα φιλελληνικής δράσης, αναπτύσσοντας ποικίλλες δραστηριότητες, μέρος των οποίων είναι και η διοργάνωση τμημάτων ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού.

Στη Νάπολη ένα ανάλογο τμήμα-πρωτοβουλία του τοπικού παρατήματος του συλλόγου- μετρά δύο χρόνια ζωής, λειτουργεί στο κέντρο της πόλης σε αίθουσα που ευγενικά προσφέρει η Ελληνική Αδελφότητα της Νάπολης. Το σχολείο αυτό “μεγάλων παιδιών” έχει να επιδείξει μια σημαντική δραστηριότητα. Στο τμήμα είναι εγγεγραμμένοι σαράντα περίπου μαθητές, εκ των οποίων περισσότεροι από τριάντα παρακολουθούν σταθερά. Από τους μαθητές του τμήματος δημιουργήθηκε και τέθηκε στη διάθεση όλων δίγλωσσος, δικτυακός τόπος που σιγά-σιγά εμπλουτίζεται, καθώς βρίσκεται ακόμη υπό διαμόρφωση. Έχουν ήδη οργανωθεί δύο εκδρομές του τμήματος στη Ρόδο (Πάσχα και Σεπτέμβριο του 2004), ενώ στα άμεσα σχέδια περιλαμβάνεται συνεργασία και μ’ άλλους ελληνικούς φορείς για την από κοινού διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Η διδασκαλία της γλώσσας σ’αυτούς τους ενήλικες είναι λοιπόν ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα. Κι αυτό γιατί, εκτός από το λόγο που προαναφέρθηκε, της ενασχόλησής τους δηλαδή με την γλώσσα από “έρωτα” για την Ελλάδα και την κουλτούρα της, στην προκειμένη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με μια ιδιαίτερη κατηγορία ελληνοφώνων, που μεγάλωσαν μιλώντας ελληνικά τα οποία έγραφαν με λατινικό αλφάβητο. Οι γεροντότεροι από αυτούς μετά βίας μίλησαν ιταλικά μετά τον ερχομό τους στην Ιταλία, που για πολλλούς ήταν η πρώτη επαφή και μάλιστα οδυνηρή, με την πατρίδα που ονειρεύτηκαν. Οι νεότεροι που γεννήθηκαν στους προσφυγικούς καταυλισμούς, άρχισαν να μεγαλώνουν σαν Ιταλοί, πήγαν σε ιταλικό σχολείο, στο σπίτι όμως άκουγαν πάντα αυτή τη γλώσσα που γνώριζαν σαν “ρωμέικη”, έπαιζαν ελληνικά παιχνίδια, μεγάλωναν με τις ελληνικές συνήθειες, τα έθιμα, τα τραγούδια και αυτή η γλώσσα ήταν ο κώδικας συνεννόησης με τους ομοίους τους.

Στην προκειμένη περίπτωση λοιπόν η διδασκαλία πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα βιώματα, να ανακαλεί τις μνήμες και μέσω αυτών να περνά τα νέα στοιχεία. Εκτός αυτού, ο διδάσκοντας πρέπει να βοηθήσει σ’ένα “καθάρισμα”, θα μπορούσαμε να πούμε, της γλώσσας αυτών των ανθρώπων, εντοπίζοντας τα ιδιωματικά και διαλεκτικά στοιχεία της και βοηθώντας τους να τα αντικαταστήσουν με τα νεοελληνικά. Η βοήθεια όπως είπαμε συνίσταται στον εντοπισμό και τη συνειδητοποίηση ότι όροι όπως π.χ. “διαλυστήρι”, “ριπίδι” δεν είναι νεοελληνικοί, σε καμμιά περίπτωση όμως δεν πρέπει να στοχεύει στην εξαφάνισή τους. Γιατί οι άνθρωποι αυτοί προερχόμενοι από πολυπολιτισμικές κοινωνίες μιλούσαν μια γλώσσα που καθρέφτιζε αυτή την πολυπολιτισμικότητα, ενώ από την άλλη διατήρησαν κι έγιναν φορείς ενός τρόπου έκφρασης που στην Ελλάδα έχει πια σβήσει. Έτσι, η δουλειά μαζί τους παίρνει έναν χαρακτήρα ανταλλαγής πληροφοριών και γνώσεων, γεννά ενδιαφέροντα ζητήματα κι ανοίγει εξίσου ενδιαφέρουσες προοπτικές. Η ιστορία και μάλιστα η σύγχρονη αναδεικνύεται αίφνης ως ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για την δουλειά στην τάξη. Οι αναφορές στα καθοριστικά, για το παρόν και τη κοινή πορεία των δύο λαών, γεγονότα του τελευταίου αιώνα, προκύπτουν αυθόρμητα αλλά κι όταν γίνονται πιο οργανωμένα κάνουν το μάθημα πιο ενδιαφέρον.

Κρίνω απαραίτητο να αναφέρω ότι γενικά οι άνθρωποι που προσέρχονται στα τμήματα των ενηλίκων χαρακτηρίζονται από μια ευρύτητα πνεύματος τέτοια που καθιστά εύκολη κάθε αναφορά ακόμα και σε ζητήματα και στιγμές του πρόσφατου ιστορικού παρελθόντος. Απαλλαγμένοι από κάθε εθνικό ταμπού, αναφέρονται με μεγάλη ευκολία στον τελευταίο πόλεμο κι ενδιαφέρονται για όλα τα πρόσφατα στοιχεία που έρχονται στο φως κι αφορούν τη τύχη των συμπατριωτών τους στο ελληνικό έδαφος μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Μια ανάλογη προσπάθεια όμως από την πλευρά του διδάσκοντα προσκρούει στην έλλειψη ενός εγχειριδίου Ιστορίας που θα περιείχε κάποια στοιχεία βοηθητικά για τις ιστορικές αυτές παρεκβάσεις. Η ιταλική βιβλιογραφία δεν έχει δυστυχώς κάτι αξιόλογο να παρουσιάσει στον τομέα αυτό. Ένα βιβλίο του Άγγλου συγγραφέα Klogg κρίνεται ανεπαρκές, ενώ η επιτομή της νεοελληνικής ιστορίας του Ν. Σβορώνου δεν κυκλοφορεί πια. Στο τμήμα των ενηλίκων του συλλόγου Πρώην Λασαλιανοί Μαθητές Ρόδου αντιμετωπίσαμε αυτό το πρόβλημα μεταφράζοντας κάποιες σελίδες που μας ενδιέφεραν από το βιβλίο ιστορίας γενικής παιδείας της τρίτης λυκείου εκδ. ΟΕΔΒ.

Μιλώντας γενικότερα για τα τμήματα ενηλίκων, πρέπει να πούμε επίσης ότι η ετερότητα στη σύνθεσή τους είναι ένα στοιχείο που τα καθιστά εξαιρετικά ενδιαφέροντα. Η ποικιλία της συμμετοχής προκύπτει από τα διαφορετικά κίνητρα της προσέλευση του καθένα. Μεγάλο ρόλο παίζουν οι σπουδές στο λύκειο και η γνωριμία με τα αρχαία ελληνικά που από ό,τι φαίνεται δεν είναι για όλους τραυματική. Πράγματι, πολλοί από τους μαθητές μου είναι συνάδελφοι ή γενικότερα διπλωματούχοι θεωρητικών σχολών. Κάπως έτσι εξηγείται και η πλειοψηφία γυναικών στη σύνθεση των ανάλογων τμημάτων. Από αυτή επίσης την παράμετρο αναδεικνύεται η μεγάλη σημασία που έχουν για το μέλλον της νεοελληνικής οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις κάθε χώρας. Ένας άλλος παράγοντας για την γέννηση του ενδιαφέροντος όσον αφορά στα νεοελληνικά είναι ο τουρισμός. Για πολλούς Ιταλούς η χώρα μας είναι ο τουριστικός προορισμός τους σχεδόν κάθε καλοκαίρι, ένα ποσοστό από αυτούς οδηγείται και στην εκμάθηση της γλώσσας. Ελληνικά μαθαίνουν συνήθως όσοι γίνονται μόνιμοι σχεδόν επισκέπτες κάποιας ελληνικής γωνιάς, κάποιοι από αυτούς έχουν αποκτήσει και σπίτια. Kι έτσι η γλώσσα είναι απαραίτητη για την επικοινωνία τους με τους νέους συμπατριώτες τους. Ένα μικρότερο ποσοστό του ακροατηρίου προέρχεται από τα παιδιά μεικτών γάμων που συνήθως έχουν παρακολουθήσει και τα δημοτικά σχολεία των ελληνικών παροικιών.

Όπως φαίνεται η ποικιλία επιπέδων, κι επομένως, των αναγκών είναι μεγάλη. Αυτό προς στιγμή μπορεί και να λειτουργήσει ανασταλτικά για τον εκπαιδευτικό που θα αναλάβει ένα τέτοιο τμήμα, γιατί δεν είναι πάντα εύκολο να βρεθεί κοινή συνισταμένη. Από την άλλη μεριά η πρόκληση είναι μεγάλη, γιατί η συμμετοχή εξαρτάται αποκλειστικά από το ενδιαφέρον που δημιουργείται στην τάξη. Οι ευκαιρίες για ενεργοποίηση της δημιουργικής φαντασίας είναι περισσότερες καθώς, απαλλαγμένοι από την πίεση της ύλης και των εξετάσεων, μπορούμε, ως διδάσκοντες, να κινηθούμε με μεγαλύτερη ελευθερία, έχοντας παράλληλα την ικανοποίηση να βλέπουμε τους μαθητές-συναδέλφους μας να λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές όσων διδάσκονται στα δικά τους σχολεία.

Στη Νάπολη, ένα έδαφος ομολογουμένως εύφορο για κάθε τι ελληνικό, οι μαθητές κάποιων σχολείων ενσωματώνουν στοιχεία της σύγχρονης Ελλάδας στη διάρκεια των μαθημάτων τους ή στις πολιτιστικές δραστηριότητές τους. Μαθαίνουν π.χ τη νεοελληνική προφορά κάποιων λέξεων στο μάθημα των αρχαίων, καταγράφουν τις ελληνικές λέξεις της ναπολετάνικης διαλέκτου, παρουσιάζουν μικρούς διαλόγους στα ελληνικά, τραγουδούν ελληνικά τραγούδια, επιλέγουν συνήθως την Ελλάδα ως προορισμό των εκδρομών τους κ.λ.π. Όλα αυτά με πρωτοβουλία των καθηγητών τους που παρακολουθούν τα τμήματά μας.

Χωρίς καμιά διάθεση ωραιοποίησης, γιατί προβλήματα και δυσκολίες υπάρχουν και οι συνάδελφοι τα ξέρουν από πρώτο χέρι, θεωρώ ότι η ενασχόληση με τους ενήλικες, όσο κουραστική κι αν είναι, λειτουργεί θετικά για όλους. Τα σχολεία τέτοιου είδους αποτελούν ελεύθερη επιλογή των διδασκόμενων, στηρίζονται σε μια ισότιμη βάση ανταλλαγής πληροφοριών, απόψεων, εμπειριών και συνενώνουν άτομα διαφορετικών γενεών και κοινωνικής προέλευσης σε μια αρμονία θαυμαστή, που κάνει το μάθημα ευχαρίστηση και τους συμμετέχοντες μια μεγάλη παρέα.